بسته بندی مواد صنعت شیمیایی یکی از چالش برانگیزترین انواع بسته بندی محسوب میشود. یکی از دلایل این موضوع این است که هنگام بسته بندی مواد شیمیایی خاص، تعداد گزینهها و راهکارهای بسته بندی موجود به دلیل ویژگی های منحصر به فرد هر ماده محدود هستند. مواد پلاستیکی در بسته بندی محصولات شیمیایی، ایمنترین گزینه موجود هستند. بسته بندی های پلاستیکی علاوه بر ایمن بودن در محافظت از مواد شیمیایی، نسبت به سایر راهکارهای بسته بندی موجود کم هزینه تر و همچنین قابل بازیافت و استفاده مجدد هستند. اهمیت دقت نظر در بسته بندی مواد شیمیایی بسیار حائز اهمیت است چراکه در صورت بسته بندی این مواد به طور نادرست، ماده شیمیایی صنعتی میتواند تأثیر منفی طولانی مدت بر محیط زیست داشته باشد، به مصرف کنندگان مواد یا کارگرانی که با آن سروکار دارند آسیب برساند یا اینکه خواص و اثرات آن ماده شیمیایی میتواند بی اثر شود.
ملاحظات بسته بندی مواد شیمیایی
هنگام تعیین نوع راهکار بسته بندی مناسب برای پاسخگویی به نیازها، موارد زیادی وجود دارد که باید مدنظر گرفته شوند. برخی از مواردی که حین انتخاب راهکار بسته بندی مناسب میبایست مورد توجه قرار بگیرند، شامل موارد ذیل هستند:
- اندازه ظروف بسته بندی مورد استفاده،
- نوع ظروف و مواد بسته بندی مورد استفاده،
- خطرات احتمالی مواد شیمیایی که بسته بندی میشوند،
- سازگار بودن مواد مورد استفاده جهت بسته بندی با ماده شیمیایی که بسته بندی میشود،
- در نظر داشتن احتمال قرار گرفتن در معرض نور خورشید یا گرما،
- دمای نگهداری ماده شیمیایی و غیره.
اندازهی مناسب برای بسته بندی مواد شیمیایی
نخستین موردی که در بسته بندی میبایست مدنظر قرار داد، اندازهی مورد نیاز جهت بسته بندی است. به طور مثال بدیهی است که در صورت بسته بندی و حمل مواد شیمیایی با کامیون یا تانکر حمل به صورت فلهای، نیازهای بسته بندی حمل و نقل بسیار متفاوت با حالتی است که محصولات در بطری های کوچک حمل میشوند.
اندازه کانتینرهای حمل و نقل میتواند از بطری های بسیار کوچک تا کشتی های باری که میتوانند میلیون ها گالن را حمل کنند، متفاوت باشد. در اینجا عمدتاً بر روی اندازههای رایج بسته بندی برای مواد شیمیایی تمرکز میشود. در اندازه های معمول بسته بندی مواد شیمیایی از طریق تسمه های بسته بندی به عنوان بسته بندی لایه سوم که در حمل و نقل محصولات را محافظت میکند، مناسبترین گزینه موجود است.
جنس مواد بسته بندی
جنس و نوع مواد بسته بندی بنا به نوع ماده شیمیایی که با آن در تماس است و میبایست بسته بندی شود، ممکن است متفاوت باشد. برخی از رایجترین انواع جنس مواد بسته بندی مورد استفاده جهت نگهداری و حفظ مواد شیمیایی شامل موارد ذیل هستند:
پلاستیک
اینگونه مواد بسته بندی برای اکثر مواد شیمیایی قابل استفاده است. پلاستیک میتواند انعطافپذیرتر و محکمتر از شیشه باشد. هزینه های بسته بندی های پلاستیکی اغلب نسبت به راهکارهای مشابه مقرون به صرفه هستند. مواد بسته بندی پلاستیکی به طور کلی در برابر اکثر مواد شیمیایی، حتی خورنده ها به خوبی مقاومت میکنند. با این حال، در برخی از شرایط مواد بسته بندی پلاستیکی با برخی از مواد قابل اشتعال یا احتراق سازگار نیستند، مگر اینکه تحت شرایط خاصی تولید شوند. مواد بسته بندی پلاستیکی همچنین در صورت عدم بازیافت میتوانند تأثیر منفی بر محیط زیست بگذارند که جهت جلوگیری از این مسئله میبایست همواره به نکات زیست محیطی بسته بندی مورد استفاده دقت نظر داشت. از جمله مواد پلاستیکی که در لایه سوم بسته بندی حین حمل و نقل میتوان از آن جهت ایمن سازی مرسوله استفاده کرد، تسمه های بسته بندی هستند.
شیشه
مواد بسته بندی از جنس شیشه از دیرباز مورد استفاده قرار میگرفتهاند. این گونه از مواد بسته بندی جهت برخی از مواد شیمیایی مایع میتوانند راهکار مناسبی باشند. مزایای این راهکار این است که سازگاری مواد بسته بندی از جنس شیشه بسیار گسترده است و برخلاف فلزات دچار خوردگی نمیشوند. شیشه از نظر حرارتی نیز عایق است و همچنین میتوان آن را برای محافظت از مواد شیمیایی حساس به نور در رنگهای مختلف تولید کرد. واضح است که بزرگترین نقطه ضعف بسته بندی با استفاده از مواد از جنس شیشه این است که باید با احتیاط فراوان بسته ها را جابجا کرد. چراکه شیشه به راحتی می شکند و همین موضوع سبب میشود که اغلب بسته بندی های شیشهای گزینهی مناسبی محسوب نشوند.
فلز
بسته بندی های فلزی میتوانند گزینهی مناسبی برای حمل و نقل نفت خام، بنزین و فرآورده های نفتی باشند. بسیاری از انواع مواد قابل اشتعال و حلال ها با فلز سازگار هستند. بشکه ها یا اصطلاحا درام های فلزی جهت حمل برخی از مواد شیمیایی استفاده میشوند.
نوع مواد بسته بندی مورد استفاده در صنایع شیمیایی
در صنایع شیمیایی، بسته بندی یک جزء کلیدی محسوب میشود که روی حمل و نقل و ایمنی محصولات نیز اثرگذار است. این بسته بندی ها با توجه به طبقه بندی محصولات در حال حمل، توزیع یا ذخیرهسازی ممکن است متفاوت باشند.
در بسته بندی مواد صنعت شیمیایی، رعایت اقدامات احتیاطی و ایمنی بسیار ضروری است. اگر محصولات به درستی بسته بندی نشوند و از نوع راهکارهای مناسب جهت ایمنسازی آنها استفاده نشود، خطر حوادث به شدت افزایش مییابد. در ادامه برخی از انواع بسته بندی مورد استفاده جهت ایمن سازی مواد شیمیایی مختلف را بررسی میکنیم.
بشکه های بسته بندی (drum)
بشکه های بسته بندی ظروف استوانهای شکل از جنس فلز و پلاستیک هستند. اینگونه از بسته بندی ها قابلیت استفاده دوباره را نیز دارند. جهت ایمن سازی و نگهداری بسیاری از مواد شیمیایی مایع میتوان از این راهکار جهت بسته بندی اولیه محصول بهره برد. بشکه های بسته بندی با دوام هستند ولی در صورت استفاده نادرست، ممکن است دچار فرورفتگی، زنگ زدگی، ترک و نشت شوند. بنابراین حین استفاده از این راهکار بسته بندی میبایست نکات ایمنی را رعایت کرد. با توجه به اینکه این بشکه ها اغلب لایه اول بسته بندی مواد شیمیایی محسوب میشوند، جهت ایمن سازی محصولات بسته بندی شده با آنها حین حمل میتوان از راهکارهایی مانند تسمه های بسته بندی استفاده کرد.
مخزن و ظروف فلهای (IBC)
مخازن و ظروف فلهای از جنس فلز، پلاستیک و غیره هستند. ظروف IBC اغلب مکعبی شکل هستند. این راهکار جهت بسته بندی مواد شیمیایی مایع بسیار مناسب است. مخازن حجیم میتوانند تا 1000 لیتر مایع را در خود جای دهند. یکی از مزایای استفاده از این راهکار بسته بندی قابلیت استفاده مجدد و دوست دار محیط زیست بودن آن است. از این نوع بسته بندی جهت برخی از مواد شیمیایی خطرناک و سایر مواد شیمیایی مانند مایعات خوراکی، روانکنندهها و اسانسها استفاده میشوند. یکی دیگر از مزایای این نوع بسته بندی که آن را برای ذخیرهسازی آسان مناسب میکند، حمل و نقل آسان مواد بسته بندی شده توسط IBC ها توسط لیفتراک و قرارگیری روی پالت به بهترین شکل ممکن است. این راهکار بسته بندی در برخی از موارد میتواند جایگزین مناسبی برای بشکه های بسته بندی یا درام ها باشد. جهت ایمن سازی لایه سوم بسته بندی در حمل مواد شیمیایی بسته بندی شده به این روش استفاده از تسمه های بسته بندی یکی از مناسب ترین راهکارها است.
گالن های بسته بندی (Jerry cans)
اینگونه از گالن های بسته بندی راهکاری بسیار مناسب جهت بسته بندی مایعات شیمیایی هستند و اغلب تا 20 لیتر گنجایش دارند. جنس گالن های بسته بندی از فلز یا پلاستیک است. این راهکار امروزه به صورت گسترده توسط بسیاری از تولیدکنندگان و توزیع کنندگان مواد شیمیایی استفاده میشود، زیرا علاوه بر مزایایی چون سبک و مقرون به صرفه بودن، ایمنی محصول را در حین حمل و نقل نیز تضمین میکند.
کانتینرهای فلکسی تانک
کانتینرهای فلکسی تانک مخازن استاندارد در اندازه 20 فوت یا تقریبا 6 متری هستند. این راهکار بسته بندی عمدتا برای حمل مایعاتی که خطرناک نیستند استفاده می شود و گزینهای مقرون به صرفه به حساب میآید. با این حال، این ظروف فقط برای مواد شیمیایی غیر خطرناک مانند مایعات غذایی و دارویی قابل استفاده هستند.
ظروف و مخزنهای ISO
یکی از مقرون به صرفهترین راهکارهای بسته بندی برای بسته بندی فلهای مایعات شیمیایی در حجم بالا ظروف یا مخزن ISO نامیده میشوند. این راهکار بسته بندی به شکل استوانه و معمولاً از جنس فلز و ضد زنگ هستند. از مزایای استفاده از این نوع مخازن برای تولیدکنندگان و توزیعکنندگان سازگار با محیط زیست بودن آن است. این راهکار بسته بندی راه حلی برای کاهش ضایعات ناشی از بسته بندی به شمار میآید. در دنیای امروزه پایداری و حفظ محیط زیست یکی از بزرگترین دغدغههای کسبوکارها است. با توجه به هدف توسعه پایدار شماره 7 و شماره 9 سازمان ملل متحد (UN)، تولید گازهای گلخانهای و انتشار کربن به جو باید کاهش یابد تا گرمایش زمین کنترل شود. طبق گزارش سازمان ملل متحد در مورد تغییرات آب و هوایی بایدتا سال 2030 انتشار GRG را تا 45 درصد کاهش یابد. مخازن ISO جایگزینی ارزانتر، پایدار و سازگار با محیط زیست برای سایر راهکارهای بسته بندی مانند بشکه های بسته بندی مواد شیمیایی و مخازن و ظروف فلهای (IBC) در بسته بندی و حمل و نقل مواد شیمیایی در نظر گرفته میشوند. این راهکار بسته بندی برای ذخیره و انتقال مایعات، مواد شیمیایی خطرناک یا غیر خطرناک و غیره در حجم زیاد طراحی شده است. از دیگر مزایای مخازن ISO میتوان به ایمنتر بودن آن نسبت به راهکارهای مشابه نام برد.
بشکههای بسته بندی لاکی (Lacquer Lined Drums)
گاهی اوقات مواد شیمیایی موجود در بشکههای بسته بندی در صورتیکه از جنس فلزی باشند، به دلیل خواصی که دارند ممکن است با آن واکنش نشان دهند. برای رفع این مشکل، در داخل بشکه پوششی درونی اضافه میشود. یک لاک اپوکسی لایهی داخلی را میپوشاند تا از تماس مستقیم سطح بشکه با مادهی شیمیایی جلوگیری کند. اینگونه بشکههای بسته بندی مواد شیمیایی بشکه های بسته بندی لاکی (Lacquer Lined Drums) نامیده میشوند. از این راهکار بسته بندی جهت اقلامی مانند آفتکشها، مواد غذایی یا مواد شیمیایی کشاورزی استفاده میشود.
چالشها و خطرات احتمالی موجود در بسته بندی مواد شیمیایی
به طور کلی وقتی صحبت از بسته بندی صنعتی می شود، چالشهای موجود در انتخاب و پیادهسازی مناسبترین راهکار بسیار زیاد هستند. جهت پیشگیری از مواجه با این چالشها میبایست به رویههای ایمنی در بسته بندی هریک از مواد شیمیایی توجه کنید. در ادامه به برخی از این موارد در مورد بسته بندی مواد شیمیایی میپردازیم.
خطرات احتمالی از حیث سلامتی در صورت بسته بندی نادرست
مواد شیمیایی صنعتی اغلب ممکن است که برای سلامتی افراد مشکلآفرین باشند. برخی از ترکیبات صنایع شیمیایی باید در طول مدت بسته بندی و حمل و نقل با دقت بسیار زیاد حفاظت گردند. در صورت عدم رعایت اصول و نکات مربوطه آسیب به سلامتی افراد ناگزیر است. به طور مثال مواد شیمیایی که اسیدی یا بازی هستند، در تماس با پوست میتوانند باعث سوختگی شوند. بنابراین، فرآیند بسته بندی این گونه مواد باید تا حد امکان اتوماتیک و بدون نیاز به کمک اپراتور باشد. این امر میزان تعامل افراد با این مواد را محدود میکند و در نتیجه خطر این گونه از آسیبها را تا حد چشمگیری کاهش میدهد.
خطرات احتمالی از حیث فیزیکی در صورت بسته بندی نادرست
در حین بسته بندی برخی از مواد شیمیایی مانند الکلها، سوخت خودروها، ترکیبات غنی از هیدروکربنها یا حتی گازها در صورت عدم توجه به نکات و رویههای ایمنی متناسب با هر یک از این محصولات، میتوانند باعث آسیب فیزیکی شوند. بیشتر این مواد شیمیایی قابلیت اشتعالزایی بسیار بالایی دارند و از این حیث در بسته بندی باید رویهها و اصول مربوطه را جهت جلوگیری از خطرآفرینی مدنظر داشت. الکتریسیته ساکن نیز یکی دیگر از عواملی است که باید برخی از مواد شیمیایی را در بسته بندی نسبت به خطرات ناشی از آن ایمن نمود. به طور مثال الکتریسیته ساکن میتواند موجب خطر اشتعال و انفجار شود. در این موارد معمولا از ظروف استوانهای شکل یا بشکههای فلزی (درامهای فلزی) استفاده میشود تا از این گونه اتفاقات پیشگیری شود.
خطرات احتمالی از حیث زیست محیطی در صورت بسته بندی نادرست
بسته بندی مواد شیمیایی میبایست از نفوذ مواد شیمیایی به محیط زیست جلوگیری کند چراکه در صورت نفوذ برخی از مواد شیمیایی به محیط زیست اثرات جبران ناپذیری را متحمل خواهد کرد. به عنوان مثال، آفتکشهایی که اغلب از بسته بندی خود خارج میشوند، خطرات جدیای را برای محیط زیست ممکن است ایجاد کنند. مواد شیمیایی جامدی که با استفاده از کیسه بسته بندی میشوند، بیشتر مستعد ایجاد این گونه از خطرات هستند. از این رو اغلب از بسته بندی هایی استفاده می شود که در طول زمان به راحتی آسیب نمیبینند، مانند ظروف شیشهای یا پلاستیکی. بسته بندی مورد استفاده نه تنها باید از افراد در برابر مواد شیمیایی محافظت کند، بلکه میبایست از مواد شیمیایی در برابر محیط زیست نیز محافظت کند. بسته بندی باید به اندازه کافی قوی باشد تا در طول حمل و نقل در برابر آسیبهای محیطی مقاومت کند. این امر از نفوذ مواد شیمیایی مخرب به محیط جلوگیری میکند. بسته بندی اثربخش برای محافظت از مواد شیمیایی نباید به مرور زمان دچار خرابی شود و باید ویژگیهای خود را حفظ کند.
خطرات احتمالی از حیث واکنش مواد شیمیایی با رطوبت یا آب در صورت بسته بندی نادرست
بسیار از مواد شیمیایی در مقابل آب یا رطوبت واکنش میدهند. این امر سبب میشود که در این زمینه خطراتی پیش آید. به عنوان مثال مواد شیمیایی مانند لیتیوم، پتاسیم و سدیم با آب واکنش می دهند و در بسته بندی چنین مواد شیمیایی اغلب باید شیوههای محافظتی مانند قرار دادن در بسته های پلاستیکی خاص مدنظر قرار داد.
محدودیت های فضا در بسته بندی
برخی از مواد شیمیایی میبایست در ظروف بسیار کوچک بسته بندی شوند. پر کردن این ظروف در هنگام کار با مواد خطرناک اغلب میتواند چالشبرانگیز باشد. برای پر کردن این گونه از بستههای مواد شیمیایی استفاده از فیلترها و درببندهای مونوبلوک اغلب مناسبتر از سیستمهای کلیدی معمولی یا روی خط تولید هستند.
الزامات بسته بندی در صادرات محصولات شیمیایی و مقررات بینالمللی
با گسترش جهانی شدن تجارت و صادرات محصولات به سایر کشورها، در صورت تمایل به ورود به این بازارها میبایست الزامات و رویههای بینالملل مربوط به آن را رعایت کرد. در ادامه یک سری از الزامات بینالمللی بسته بندی مناسب در این صنعت را بررسی میکنیم.
کمیته کارشناسان سازمان ملل متحد (UN) برای حمل و نقل کالاهای شیمیایی سه دسته بسته بندی را معرفی کرده است. این دسته بندیها شامل موارد ذیل هستند.
- 1- X: گروه بسته بندی I – برای مواد با پتانسیل ایجاد خطر بالا
- 2- Y: گروه بسته بندی II – برای مواد با پتانسیل ایجاد خطر متوسط
- 3- Z: گروه بسته بندی III – برای مواد با پتانسیل ایجاد خطر کم
با توجه به دسته بندی مواد شیمیایی در این طبقهبندی کمیته UN سیستمی (سیستم علامتگذاری سازمان ملل) جهت مشخص کردن نحوهی بسته بندی با توجه به میزان پتانسیل خطرآفرینی مواد ایجاد کرده است و جهت بسته بندی میبایست منطبق با استانداردهای آن عمل نمود.
آئیننامهی IMO/ILO/UNECE در ارتباط با شیوهی بسته بندی محمولههای حمل و نقل به صورت صحیح و متناسب است که دستورالعملهایی مربوط به نحوهی جابجایی کالاهای خطرناک تشریح میکند.
مقررات مربوط به بسته بندی کالاهای خطرناک که در توافقنامه اروپایی ADR بیان شده است، در ارتباط با حمل و نقل بینالمللی کالاهای خطرناک بیان میکند که مواد بسته بندی که در تماس مستقیم با مواد شیمیایی خطرناک هستند باید دارای شرایطی از جمله موارد ذیل باشند:
- نباید تحت تأثیر مادهی شیمیایی خطرناک قرار بگیرند و در اثر تماس با آن تغییر کنند و تضعیف شوند.
- نباید سبب واکنش خطرناکی شوند. به طور مثال کاتالیزور در واکنشهای آن ماده شیمیایی نباشند.
- اجازه ندهند كالاهاي خطرناك كه تحت شرايط استاندارد حمل میشوند نفوذ کرده و خطرآفرینی کنند.
دستورالعمل بسته بندی دیگری که در این زمینه وجود دارد، دستورالعمل شماره 650 IATA یا (IDGR) است. در این رویه و دستورالعمل اهمیت کیفیت مواد بسته بندی مورد استفاده مشخص میشود. در این دستورالعمل بیان میشود که مواد مورد استفاده جهت بسته بندی باید از کیفیت خوب برخوردار باشند. به گونهای که به اندازهی کافی مقاوم باشند و بتواند در برابر ضربهها و جابجاییهای حین بارگیری مقاومت کنند.
همانطورکه اشاره شد جهت بسته بندی و حمل و نقل مواد شیمیایی خطرناک در استانداردها و رویههای بینالمللی نکاتی وجود دارد که نباید از آنها چشمپوشی کرد و جهت بسته بندی و جابجایی ایمن کالاها رعایت هریک از این نکات الزامی هستند.
مواد شیمیایی خود را بسته بندی کنید
تشخیص و انتخاب راهکار بسته بندی مناسب با محصولات تولیدی در صنعت شیمیایی امری تخصصی و نیازمند دانش و تجربه در این زمینه است. به دلیل حساسیت بالای این محصولات جهت بسته بندی و حمل و نقل این محصولات باید به خوبی زمان گذاری و تامینکنندگان مناسب در این زمینه انتخاب شوند.